The System # 1-3 - Kuper

Vertigo, będące imprintem DC Comics, miało własne sub-imprinty, w ramach których publikowało komiksy podporządkowane pewnym kluczom. Pierwszym z nich było Vertigo Visions, w ramach którego opublikowano kilka one-shotów, przypominających bohaterów pochodzących z innych komiksów i serii publikowanych przez DC w minionych latach: The Geek, Phantom Stranger, Doctor Occult. Drugim sub-imprintem było Vertigo Verité, nazwane tak, by podkreślić związek z nurtem we francuskim kinie dokumentalnym: cinéma verité (kino prawdy). Pierwszym tytułem, który został pod tym sztandarem opublikowany, były komiksowe adaptacje opowiadań tekstów zmarłego na AIDS pisarza Davida Wojnarowicza (1954-1992), zrealizowane przez Jamesa Rombergera i jego żonę Marguerite Van Cook. 7 Miles a Second miało kartonowy grzbiet, liczyło 68 stron i oprócz komiksów zawierało też posłowie, mówiące o życiu i twórczości Wojnarowicza. Ów minialbum został opublikowany w styczniu 1996, a jeszcze w tym samym roku pojawiła się w ramach tego samego sub-imprintu kolejna pozycja: The System Petera Kupera, który został opublikowany w postaci trzech zeszytów, wydanych na przestrzeni od maja do lipca 1996 roku.

Paul Gravett w książce Comics Art napisał, że zarówno w formie, jak i w radykalnych politycznie treściach nawiązał on do twórczości takich grafików jak Frans Masereel (1889-1972), Lynd Ward (1905-1985) czy Andrzej Klimowski (ur. 1949). Możemy tam przeczytać, że:

„W Systemie Kuper nawiązał do ikonicznej surowości swoich poprzedników, by stworzyć charakterystyczny styl idealnie dopasowany do portretu współczesnego Nowego Jorku, wykorzystujący typowe dla street-artu szablony i kolorowanie farbami w sprayu. Pokazał jak skorumpowany policjant, seryjny morderca i polityk kombinator są wplątani w sieć wzajemnych zależności, przyczyn i skutków w bezlitosnym mieście”.

Kuper, który wcześniej publikował jako twórca niezależny i posługiwał się poetyką street artu, rysując komiks dla Vertigo stworzył utwór, przy kreacji którego wykorzystał metody już wcześniej sprawdzone i opowiedział typową dla siebie historię. Najprawdopodobniej zresztą po to właśnie został do współpracy z wydawnictwem zaproszony. Dodać można, że i Wojnarowicz, i Romberger współpracowali wcześniej z wydawanym przez rysownika magazynem World War 3 Illustrated. Sam Kuper oddał w Systemie hołd Wojnarowiczowi, umieszczając w komiksie  poetycki obraz jego śmierci. Z drugiej strony zauważyć trzeba, że używając narzędzi typowych dla street-artu do opowiedzenia rozbudowanej, wielowątkowej historii, Kuper stworzył utwór będący podsumowaniem i ukoronowaniem jego artystycznych poszukiwań. 

Rysunki wykonane za pomocą szablonów i farb w aerozolu rzeczywiście mogą stanowić w pracy Kupera odpowiednik drzeworytów Masereela, w jednym i drugim wypadku mamy bowiem do czynienia z łatwo rozpoznawalną techniką graficzną, narzucającą posługującemu się nią artyście duże ograniczenia. W dodatku wykonane za jej pomocą prace wyraźnie różnią się od typowych dla komiksu rysunków i z tego powodu każą zwracać uwagę na to, jak to zostało zrobione, a nie tylko, o czym jest ta opowieść (co możemy uważać za cechę charakterystyczną dla komiksów z głównego nurtu). Tworzenie opowieści bez słów też można uznać za wyraz świadomego wpisania się w ramy określonej tradycji. Porównując pracę Kupera z utworami Masereela zauważyć możemy też znaczące różnice. Twórca Systemu w dużo większym bowiem stopniu wykorzystuje komiksową sekwencyjność: tworzy szereg scen opartych na pokazywaniu rozwoju zdarzeń i kolejnych działań postaci. Połączenia pomiędzy sekwencjami mają często charakter quasi-filmowy (pojawia się nawet figura przenikania, gdy na obraz krzyczącej kobiety nałożony zostaje obraz tunelu, z którego wyjeżdża pociąg). Ponadto zaś w snutej przez Kupera „opowieści bez słów” pojawia się niemała liczba tekstów, które ukierunkowują nasz proces odczytywania obrazków. Uzasadnieniem dla ich wprowadzenia jest to, że występują one w świecie przedstawionym. Najpierw bowiem widzimy plakat informujący o zaginięciu kobiety, potem tytuły gazet, prasowy wycinek, nazwy instytucji (np. szpital), napisy na wizytówce detektywa oraz  na ekranach komputera i maszyny do gier. Dzięki napisowi na bransoletce dowiadujemy się, że człowiek leżący w szpitalu nazywa się Wojnarowicz. 

Komiks zaczyna się od sceny zamordowania striptizerki, ale potem Kuper wprowadza do opowieści kolejne postacie, coraz to nowe, starając się w ten sposób pokazać miasto nie tylko jako miejsce wypełnione budynkami, ale także jako sieć zamieszkujących je postaci, które w taki, czy inny sposób pozostają ze sobą powiązane, nawet jeśli same tego nie wiedzą. To jest właśnie ów tytułowy system. Policjant, morderca i polityk są tu tyle samo ważni, co diler, prywatny detektyw, bezdomny mężczyzna z psem, taksówkarz w turbanie, egzotyczna tancerka i wiele innych osób. Wątki zmieniają się szybko i powracają w dość nieoczekiwanych momentach, każdej z postaci możemy poświęcić jedynie chwilę uwagi, a to, co się aktualnie dzieje, może zostać zastąpione przez obrazy ilustrujące piosenkę ulicznej śpiewaczki lub imaginacyjną scenę przenoszącą nas do jakiegoś umownego wymiaru. W finale jednak poszczególne (choć nie wszystkie) wątki splatają się ze sobą, byśmy mogli zobaczyć jak działa przeznaczenie lub (jeśli ktoś w przeznaczenie nie wierzy) przypadek. 

Rysunki Kupera są silnie uproszczone i bardzo ekspresyjne. Rysownik wykorzystuje w nich typowo komiksowe sygnały ruchu, gniewu, emocji, eksplozji, wzmacniając je i uwypuklając. Zestawia ze sobą osobne obrazy i wypełnia niemal całą przestrzeń strony barwami i kształtami, które nie zawsze do siebie pasują. Tworzy w ten sposób mozaikowe przedstawienie mogące się kojarzyć z muralami lub graffiti. W efekcie uzyskuje dzieło niezwykle oryginalne (natychmiast rozpoznawalne jako praca Petera Kupera), a jednak bliskie tradycji opowieści bez słów. 

(Jerzy Szyłak)

[Tekst jest nieco zmienioną przez autora wersją opisu Systemu zamieszczonego w książce Jerzego Szyłaka Coś więcej, czegoś mniej. Poszukiwanie formuły powieści graficznej w komiksie 1832-2015, wyd. Instytut Kultury Popularnej, 2016]  

"Vertigo Verité: The System" #1-3. Autor: Peter Kuper. Wydawca: DC Vertigo, maj-lipiec 1996.